مقایسه پوشش گیاهی و بانک بذر خاک در شرایط قرق و چرای دام در مراتع چهارباغ گرگان

چرای دام به طور مستقیم و یا غیر مستقیم بر ساختار و پویایی پوشش گیاهی و بانک بذر خاک مراتع تأثیر دارد. که این اثرات را می توان به وسیله قرق مورد ارزیابی قرار داد. هدف از این تحقیق شناسایی ترکیب گونه ای و مقدار بذر موجود در خاک و مقایسه آن با پوشش گیاهی در دو سطح قرق و خارج قرق در بخشی از مراتع چهارباغ استان گلستان بود. با توجه به مساحت منطقه در داخل قرق سه ترانسکت و در خارج قرق شش ترانسکت مستقر و بر روی هر ترانسکت ده پلات یک مترمربعی اندازه گیری شدند. به منظور ارزیابی پوشش گیاهی در هر پلات درصد پوشش تاجی هر گونه، درصد سنگ و سنگریزه، خاک لخت، لاشبرگ و تولید برآورد گردید. نمونه گیری بانک بذر خاک از دو منطقه قرق و چرا در دو عمق صفر تا 5 و 5 تا 10 سانتی متری خاک انجام و ترکیب و مقدار بانک بذر به روش جوانه زنی در گلخانه تعیین گردید. نتایج آنالیز پوشش گیاهی نشان داد که تعداد 34 گونه هم در منطقه قرق و هم در خارج قرق حضور داشتند اما 7 گونه فقط در منطقه قرق و 11 گونه تنها در منطقه خارج قرق ثبت گردیدند. نتایج آنالیز چند متغیره نشان داد که انجام قرق ترکیب گیاهی موجود در پوشش گیاهی منطقه را به طور معنی داری تحت تأثیر قرار داد. قرق باعث افزایش معنی دار در درصد تاج پوشش برخی گونه های مرغوب مرتعی گردید. همچنین حذف چرای دام به طور معنی داری افزایش درصد تاج پوشش همی کریپتوفیت ها، گندمیان، پهن برگان علفی و گیاهان چند ساله را در پی داشت. از نظر غنا و تنوع گونه ای تنها شاخص تنوع سیمپسون و همچنین تعداد گونه به طور معنی داری در منطقه قرق افزایش نشان دادند. قرق موجب افزایش معنی دار در تولید گندمیان شده در صورتی که بر تولید پهن برگان علفی اثر معنی دار نداشت. میزان تولید کل نیز به طور معنی داری از منطقه تحت چرای دام به داخل قرق افزایش یافت. درصد لاشبرگ در دو منطقه اختلاف معنی داری نشان نداد. نتایج آنالیز های بانک بذر خاک نیز نشان داد که تعداد 28 گونه متعلق به 15 تیره گیاهی در بانک بذر خاک دو منطقه قرق و خارج قرق شناسایی شد. بذر 18 گونه گیاهی مختص منطقه قرق و 25 گونه گیاهی تنها در فلور بانک بذر منطقه خارج قرق مشاهده شد. از این تعداد 8 گونه بین دو منطقه و هر دو عمق مشترک بودند. به طور کلی میانگین تراکم بذر در منطقه قرق 6/1726 و در منطقه خارج قرق 25/842 بذر در متر مربع بود. نتایج مطالعه حاضر نشان داد که شاخص های غنا و تنوع بانک بذر خاک در منطقه قرق به طور معنی داری در عمق صفر تا پنج سانتیمتری نسبت به عمق دوم بیشتر بودند. نتایج آنالیز چند متغیره نیز نشان داد که گونه های گیاهی بانک بذر خاک به طور معنی داری تحت تأثیر قرق قرار گرفتند. مقایسه ترکیب گونه ای بانک بذر خاک و پوشش گیاهی سطح زمین نشان داد که تعداد گونه های کمی بین آنها مشترک بودند و بسیاری از گونه ها در پوشش گیاهی بودند که در بانک بذر حضور مشاهده نشدند. از بین تیره های گیاهی موجود در پوشش گیاهی و بانک بذر خاک تیره کاسنی (compositae) به طور مشترک بیشترین حضور را هم در فلور بانک بذر خاک و هم در پوشش گیاهی منطقه داشت. نتایج این تحقیق نشان داد که انجام قرق در کمتر از یک دهه برخی تغییرات را در پوشش گیاهی و بانک بذر خاک تا این زمان در این ناحیه رویشی در پی داشته است.